หลักฐานทางโบราณคดีบริเวณถ้ำในภาคเหนือของไทยพบร่องรอยการกินหมากพลูมามากกว่า 8000 ปี หมากเป็นเครื่องหมายของความชอบพอ การรับแขกด้วยหมากแสดงให้เห็นซึ่งการยอมรับสถานภาพพิเศษ และฐานะทางสังคมของบุคคลนั้น ในพิธีบุญของไทยล้านนาที่มีการนิมนต์พระสงฆ์มาเจริญพระพุทธมนต์ มักมีหมากพลูที่เจียนและม้วนเรียบร้อยแล้วใส่พานไว้ถวายพระสงฆ์ รวมทั้งมีการจัดเตรียมกระโถนไว้ให้ท่านด้วย
วัฒนธรรมการกินหมากเคยมีความหมายต่อวิถีชีวิตผู้คนอย่างมากในอดีต นอกจากนั้นแล้ว ในบางสังคมการกินหมาก เป็นสัญลักษณ์ของความดีความชอบด้วย
ในสมัยจอมพล ป.พิบูลสงครามเป็นนายกรัฐมนตรี ความนิยมในการกินหมากได้สะดุดหยุดลง เนื่องจากรัฐบาลมีนโยบายพัฒนาประเทศแบบตะวันตก จึงได้สั่งตัดต้นหมากและพลูทิ้งแล้วปลูกพืชอื่นแทน ประกอบด้วยอนุชนรุ่นหลังไม่ชอบกินหมากด้วย ทำให้ต้นหมากลดน้อยลงโดยปริยาย การกินหมากจะทำให้บางคนเกิดอาการมึนเมา คลื่นเหียน และเวียนศรีษะได้หรือที่เรียกว่าเกิดอาการยันหมาก
การมีฟันดำจากการกินหมากถือเป็นเรื่องปกติสำหรับคนในอดีตและถือเป็นความงามของคนด้วย ความงามที่มีฟันสีดำ นั้น ถึงขนาดมีคำกล่าวกันว่า “หมาน่ะซี ที่มีฟันสีขาว” และมีคำอธิษฐานขอต่อพระหรือสิ่งศักดิ์สิทธิ์ทั้งหลายทั้งปวงว่า “ขอให้ฟันดำเหมือนลูกหว้า ขอให้ปัญญาเหมือนพระมโหสถ” การกินหมากจึงไม่ได้เป็นเพียงเรื่องความอยาก ความหิว ความอิ่มเพียงเท่านั้น หากยังเป็นความพึงพอใจ และเป็นความงามอย่างหนึ่งในทรรศนะของคนในยุคก่อน ตามความเชื่อของคนอินเดีย พระพิฆเนศที่เป็นเทพเจ้าแห่งความรอบรู้จะแปลงร่างเป็นผลหมาก หมากจึงเป็นพืชผลของเทพเจ้า ดังนั้นในพิธีกรรมต่างๆของพราหมณ์จึงขาดหมากไม่ได้
สิ่งอื่นที่ตามมาจากวัฒนธรรมการกินหมากพลู คือ การทำให้เกิดศิลปกรรมชั้นเยี่ยมอันเป็นปราณีตศิลป์หลายอย่าง เช่น โถพลู เชี่ยนหมาก และ อุปกรณ์การกินหมากอื่นๆ อย่างหนึ่งคือ ทำให้เกิด เชี่ยนหมาก ซึ่งเป็นเครื่องใช้เกี่ยวกับการกินหมาก ซึ่งมีรูปลักษณ์ต่างๆที่สวยงาม
เชี่ยนหมาก เป็นภาชนะที่ใช้สำหรับวางตลับต่างหมาก ตลับยาเส้น กระปุกปูน และซองใส่พลูซึ่งล้วนแล้วแต่เป็นส่วนประกอบสำคัญในการกินหมากทั้งสิ้น ด้วยแต่เดิมคนไทยกินหมากกันอย่างแพร่หลาย ไม่ว่าผู้ชายหรือผู้หญิง เพราะสมัยก่อนนั้นถือว่าการกินหมากเป็นสิ่งดีงาม อีกทั้งยังมีค่านิยมที่ว่าคนสวยจะต้องกินหมากจนปากแดง และ ฟันดำอีกด้วย
เชี่ยนหมากจึงเป็นสิ่งที่แทบทุกครัวเรือนจะต้องมีติดบ้านไว้เสมอ เพราะนอกจากสมาชิกในครอบครัวได้เพลิดเพลินกับการเคี้ยวหมากในยามว่างแล้ว เชี่ยนหมากยังใช้รับแขกที่มาเยี่ยมเยียนถึงเรือนชานได้เป็นอย่างดี ตามปกเชี่ยนหมากทำขึ้นจากไม้ ทอง ทองเหลือง เงิน และเครื่องเขิน โดยมีลักษณ์เป็นทรงกลมหรือหกเหลี่ยม บ้างมีการตกแต่งรวดรายเพื่อเพิ่มคุณค่าความงามตามความนิยมท้องถิ่น
ปัจจุบันวัฒนธรรมการกินหมากค่อยๆ เลื่อนหายไปตามการเวลา มีเพียงคนสูงอายุเท่านั้นที่ยังจีบหมากจีบพูลใส่เชี่ยนหมากไว้ถวายพระในงานบุญงานกุศลต่างๆ เช่น งานบวช และพิธีแต่งงาน เป็นต้น
ความคิดเห็น