ห้องเรียนนิยาย

ลำดับตอนที่ #6 : (บทความ) มุมมอง (Point of View)

Point of View

Point of View เป็นส่วนประกอบสำคัญในการเขียนวรรณกรรม ภาษาไทยน่าจะใช้คำว่า "มุมมอง" นั่นคือ เวลาเราเขียนนิยายขึ้นมาสักเรื่อง ตัวเรื่องของเราผ่าน "มุมมอง" ของใครนั่นเอง

 

Point of View จำแนกได้เป็น 4 อย่าง แต่ละอย่างมีจุดประสงค์ต่างกันออกไป

 

1. Omnisceint Point of View หรือมุมมองแบบพระเจ้า

 

ตัวเรื่องจะเล่าโดยคนเขียน หรือบุคคลที่สามซึ่งไม่ว่าจะเป็นอดีตของตัวละคร ความคิดภายในใจ ก็สามารถซอกแซกไปได้ทั่วถึง ไปไหนได้ทุกที่ทุกเวลา รู้ไปหมดยิ่งกว่าอับดุลเสียอีก และคนเขียนจะบอกคนอ่านเสร็จสรรพโดยที่คนอ่านไม่ต้องมานั่งตีความให้เมื่อยลูกกะตุ้ม 

 

วิธีนี้เป็นวิธีที่ใช้แพร่หลายในวงการวรรณกรรมทั้งบ้านเรา และต่างประเทศเพราะสามารถนำคนอ่านไปในทางที่ถูกที่ควรได้ง่าย หรือบางทีก็ช่วยให้เนื้อเรื่องกระจ่างมากขึ้น ไม่อย่างนั้นคนอ่านอาจงงไก่ตาแตก โดยเฉพาะเรื่องที่มีอดีตของตัวละครเป็นตัวแปรสำคัญ เรื่องแฟนตาซี และไซไฟที่คนเขียนจำเป็นต้องอธิบายความเป็นไปของโลกจินตนาการ

 

ตัวอย่างเช่นในเรื่อง "ทวิภพ" โดยทมยันตี ตอนที่มณีจันทร์ร้องไห้คิดถึงบ้าน หลังจากที่มาอยู่ในสมัยรัชกาลที่ห้าได้นานพอสมควร คุณหลวงฯกลับมาพบเข้าพอดี

 

"งานหนักมากหรือ?" น้ำเสียงอาทรนิดๆแทบจับไม่ได้

 

"เอาละ ไม่ให้ทำอีกแล้ว"

 

"ไม่ใช่หรอก คิดถึง...แม่...ต่างหาก"

 

คนฟังก้าวมานั่งหมิ่นๆขอบระเบียงห่างออกมา หัวใจเริ่มร้อนดังไฟจี้ เดี๋ยวแม่มณีหล่อนก็จะแล่นกลับ ชะดีชะร้ายอาจจะเข็ดไม่มาเสียอีกก็ได้

 

ผู้เป็นมารดาสบตาลูกชาย เข้าใจในบันดล

 

ความเวทนาลูกรักวิ่งเข้าจับใจ แม้จะยังขัดข้องหลายประการ หากตาทุกข์ทนของลูก แผดเผาหัวใจแม่ได้เสมอ คุณหญิงลูบแขนเสลาเบามือราวลูบหยก

 

"แม่จะเป็นแม่ให้ อยู่ทางนี้มีแม่เหมือนกันจะเป็นไรมี"

 

ตามที่เขาว่ากันนั้น กำเนิดของคนลับแลคือจู่ๆ ก็ผุดขึ้นกลางเรือน หากตกในเรือนใด ถือว่าเป็นลูกเจ้าของเรือนนั้น

 

นี่แม่มณีผุดขึ้นมา ก็น่าจะเป็นลูกได้เช่นกัน

 

มณีจันทร์สูดลมหายใจยาว...สัญญาอันตรายที่ผ่านมาบอกให้เธอรับรู้แล้วว่า ภพเธอได้ล่วงรู้ถึงการหายไปแล้ว...คงควานหากันให้ควั่ก มีการแจ้งไปยังผู้เป็นบิดา มารดาหรือยังหนอ

 

จากตัวอย่างข้างบน ทำให้เราได้เห็นความรู้สึกนึกคิดถึงตัวละครสามตัว นั่นคือ คุณหลวงฯ คุณหญิง และมณีจันทร์ สังเกตได้ว่าลักษณะนี้เป็นเสียงของคนเขียนที่ต้องการให้ผู้อ่านล่วงรู้ความในใจเพื่อจะได้ดำเนินเรื่องต่อไปได้ (โดยไม่ยืดเยื้อ)

 

2. Limited Omniscient Point of View หรือมุมมองจำกัดโดยบุคคลที่สาม

 

คนเขียนจะเล่าเรื่องผ่านตัวละครหนึ่ง ซึ่งความรู้ของตัวละครนี้มีจำกัด ไม่ได้ไปรับรู้ถึงความคิดของคนอื่นเขา นอกจากของตัวเอง วิธีนี้มักจะใช้ผสมผสานไปกับมุมมองแบบพระเจ้า (ในวรรณกรรมหนึ่งชิ้น จะใช้ Point of View หลากหลาย) 

 

การเขียนโดยใช้ Point of View นี้เป็นหลัก นั่นหมายความว่า ผู้เขียนต้องการซ่อนสารบางอย่างให้แก่คนอ่าน นักอ่านควรต้องสังเกตให้ดี ไม่อย่างนั้นอาจจะถูกคนเขียนหลอกเอาได้

 

ตัวอย่างเช่น "สี่แผ่นดิน" ของท่านคึกฤทธิ์ ปราโมช เป็นตอนที่อ๊อดลาออกจากงานที่กระทรวง และนำความมาแจ้งแก่พลอย แล้วอั้นก็เดินเข้ามาพอดี อ๊อดจึงบอกพี่ชายด้วยอีกคน

 

ตาอั้นเดินเข้ามาในห้อง เห็นตาอ๊อดกำลังคุกเข่าอยู่ข้างๆแม่ ก็พูดสัพยอกขึ้นว่า "อ๊อดกำลังออเซาะคุณแม่อยู่ทีเดียว ถ้าจะขออะไรกระมัง"

 

ตาอ๊อดกลับไปนั่งที่เดิมแล้วพูดว่า "พี่อั้น อ๊อดลาออกจากงานเสียแล้วละ"

 

"อ้าวแล้วกัน!" ตาอั้นร้องอย่างสงสัยไม่เข้าใจ "ทำไมละ?"

 

"อยู่ไปก็เท่านั้น ไม่เห็นมีอะไรทำ" ตาอ๊อดตอบ

 

"พุทโธ่! ทำไมเป็นคนอย่างนี้" ตาอั้นพูดอย่างหัวเสีย "คนอื่นเขาทำงานมาได้เป็นก่ายเป็นกอง ทำไมเขาอดทนอยู่ได้ อ๊อดเข้าไปประเดี๋ยวเดียวแล้วก็ออกมา จะปรึกษาหารือกันก่อนก็ไม่มี!"

 

"จะว่าก็ว่าออกมาเถิด ว่าอ๊อดขี้เกียจ อ๊อดไม่ว่าอะไรหรอก ยอมรับแล้วว่าเป็นคนขี้เกียจ"

 

ตาอั้นสะบัดหน้าอย่างเคืองและรำคาญ ทำให้พลอยต้องรีบพูดแทนตาแอดขึ้นมาว่า "ไม่มีอะไรหรอกอั้น อ๊อดเขาปรึกษาแม่ไว้ก่อนเหมือนกัน แม่ก็เห็นว่าออกเสียก็ดี เพราะงานที่ทำไม่ถูกกับนิสัย อยู่ไปก็กลุ้มใจเปล่าๆ สู้ออกมาแล้วหาการงานที่ถูกใจทำดีกว่า เพราะยังไม่ช้าเกินไป"

 

ตาอ๊อดเหลียวมายิ้มกับพลอยเหมือนกับจะขอบใจ ที่ช่วยแก้ให้ แต่ตาอั้นกลับพูดกับพลอยอย่างรำคาญว่า "คุณแม่ก็ดีแต่ตามใจตาอ๊อดจนเกือบเสียคนอยู่รอมร่อ การทำงานก็ต้องมีความอดทนเป็นขั้นแรก อะไรไม่พอใจนิดหน่อยก็ลาออกจะไปใช้ได้ที่ไหน ที่ถูกควรจะอยู่ไป และพยายามศึกษาหาความรู้ไป นานเข้าก็จะดีไปเอง"

 

ตัวอย่างข้างบนเป็นการเล่าผ่านมุมมองของแม่พลอย แม่พลอยเป็นคนดี ข้อนี้ไม่มีใครเถียง แต่ต้องยอมรับด้วยเช่นกันว่าแม่พลอยมีความรู้จำกัด แม่พลอยอาจจะรักชอบตาอ๊อด ถ้าอ่านไปเรื่อยๆจะจับจุดไม่ได้ ผู้อ่านบางคนก็รักตาอ๊อดด้วย อาจจะเห็นดีเห็นงามไปกับพลอยว่าตาอ๊อดลาออกเสียก็ไม่เป็นไร ในทางกลับกันตาอั้นกลับต่อว่าพลอย ทำให้คนอ่านเกลียดตาอั้นที่อกตัญญู แต่หาพินิจเนื้อสารจริงๆแล้ว สิ่งที่ตาอั้นพูดเป็นความจริงทุกอย่าง เพียงแต่ตาอั้นเขามีบุคลิกชวนให้คนไม่ชอบ ทำให้คนอ่านพาลเกลียดเอาได้ง่ายๆ 

 

3. First Person Point of View

 

ก็คล้ายกับข้อสอง คือผู้เขียนเล่าเรื่องโดยผ่านมุมมองของตัวละคร แต่ต่างกันที่ข้อสองใช้สรรพนามบุรุษที่สาม แต่ข้อนี้ใช้สรรพนามบุรุษที่หนึ่ง ซึ่งก็คือ "ฉัน" หรือ "ผม" นั่นเอง

 

ตัวอย่างเช่น เรื่องสั้นเชอร์ล็อกโฮลมส์ ชุดการผจญภัย ตอนสันนิบาตผมแดงเขียนโดยเซอร์อาร์เทอร์ โคแนน ดอยล์ แปลและเรียบเรียงโดยอ.สายสุวรรณ เรื่องของเชอร์ล็อก โฮลมส์ส่วนมากจะเขียนจากมุมมองของวัตสัน เพื่อนสนิทที่สุดของเชอร์ล็อก โฮลมส์ โดยออกมาในลักษณะคล้ายบันทึก ในตอนนี้เป็นตอนที่วัตสันและเชอร์ล็อกกำลังเริ่มเก็บข้อมูลเพื่อสืบสวนเกี่ยวกับความลึกลับของสันนิบาตผมแดง

 

"ตามรูปการ" ข้าพเจ้าเอ่ยขึ้นบ้าง "ผู้ชาวยของมิสเตอร์วิลสันน่าจะเกี่ยวข้องกับความลึกลับของสันนิบาตผมแดงอยู่มาก กันเชื่อว่าที่แกถามหนทางของแกก็เพื่อจะได้พบเขานั่นเอง"

 

"ไม่ใช่เขา"

 

"งั้นอะไรล่ะ"

 

"หัวเข่ากางเกงเขาต่างหาก"

 

"แล้วแกเห็นอะไร"

 

"เห็นสิ่งที่กันหมายว่าจะเห็น"

 

"แล้วทำไมแกถึงเอาไม้เท้ากระทุ้งพื้นถนน"

 

"นี่แน่ะหมอเอ๋ย เลานี้เป็นเวลาสังเกต ไม่ใช่เวลาที่ควรพูดเลยนะ แกต้องเข้าใจซีว่าเรากำลังเป็นจารบุรุษอยู่ในเมืองของข้าศึก เดี๋ยวนี้เรารู้อะไรลางอย่างเกี่ยวกับสี่แยกแซกส์โคบูร์กแล้ว เรามาสำรวจหนทางด้านหลังกันต่อไปดีกว่า"

 

ที่ผู้เขียนใช้ Point of View นี้จะทำให้เรื่องน่าติดตามมาก เพราะเรากำลังอ่านเรื่องสืบสวน วัตสันได้แต่ดูพฤติกรรมของโฮลมส์ แต่ไม่รู้จุดประสงค์ของเขาว่าทำทำไม เช่นการเคาะไม้เท้าลงกับพื้น และยอมเปิดปากให้รายละเอียดบ้างในสิ่งที่วัตสันถาม คนอ่านก็จะรู้สึกตื่นเต้นไปกับการสืบสวนของโฮลมส์ ในขณะเดียวกันก็เริ่มคิดตามไปด้วย (วัตสันอาจจะไม่ใช่คนสังเกตเท่าโฮลมส์ แต่เขาก็ให้รายละเอียดแก่คนอ่านได้ดี อีกทั้งนิสัยส่วนตัวของวัตสันน่ารัก ทำให้เรื่องนี้ดังกระฉ่อนไปทั่วโลกนั้นแล)

 

4. Objective Point of View หรือมุมมองแบบกล้องวึดีโอ

 

คือเหมือนเวลาเราดูหนัง ดูละคร เราจะเห็นแค่ว่าใครทำอะไร พูดอะไร ที่ไหนกับใครเท่านั้น แต่เราจะไม่ได้ยินเสียงที่อยู่ในใจของตัวละคร จะไม่เห็นอดีตอะไรทั้งสิ้น

 

ตัวอย่างเช่นเรื่อง "หนึ่งในร้อย" ของดอกไม้สด คือวิชัยเพิ่งอกหักมา อนงค์ก็เลยเป็นฝ่ายหยิบยื่นไมตรีให้ วิชัยก็เลยเขียนจดหมายให้อนงค์ทบทวนใหม่โดยแจกแจงเหตุผลให้อนงค์ฟังถึงข้อเสียเปรียบที่หล่อนอาจจะได้รับหลังแต่งงานกับเขา และอนงค์ก็ตอบไปว่าคิดดีแล้ว วิชัยจึงมาหาอนงค์ที่บ้านอีกครั้งเพื่อขอคำยืนยัน อนงค์เองก็ยังยืนยันคำเดิม แต่ก็กลัวอยู่เหมือนกันว่าวิชัยจะปฏิเสธตน

 

"คุณนึกหรือว่าเมื่อฉันได้แสดงกิริยาเช่นนั้นต่อคุณในวันนั้นแล้ว ฉันจะหักหลังคุณในภายหลัง?"

 

หญิงสาวเงยหน้าขึ้นอย่างรวดเร็ว จ้องดูตาเขาพลางย้อนถาม

 

"เท่าที่คุณพระแสดงต่อดิฉันในวันนี้ เพราะมีเรื่องนั้นเป็นเหตุบังคับหรือคะ ความรู้สึกทั้งหลายไม่เป็นข้อสำคัญอันใดเลย!?"

 

สีหน้าวิชัยเผือดไปเล็กน้อย รอยยิ้มบนริมฝีปากนั้นเจือโศกมากกว่าเจือสุข ค่อยๆดึงตัวอนงค์เข้ามาใกล้ ยกมือหล่อนประทับอก พูดเสียงต่ำเบาเกือบเท่ากระซิบ

 

"โปรดอย่าเพ่อถามถึงความรู้สึกให้ลึกซึ้งนัก แต่ขอให้เชื่อว่าคำพูดที่ฉันได้พูดแล้วนั้นออกจากใจจริงของฉันทุกคำ อีกอย่างหนึ่งขอให้คุณระลึกไว้ให้มั่นว่าฉันเป็นคนมีแผลในใจ กรุณารักษาแผลให้หายก่อน แล้วฉันจะเป็นทาสที่ภักดีต่อคุณอย่างที่สุด"

 

จะเห็นได้ว่าเราไม่ล่วงรู้ความคิดที่แท้จริงของวิชัยและอนงค์เลย เราต้องตีเอาจากคำพูดของตัวละคร การใช้ Point of View นี้ก็มีจุดประสงค์ของมันเหมือนกัน คือการมุ่งให้คนอ่านตีความเอาเองโดยเสรี 

 

ตรงจุดที่ยกมานี้สำหรับหนิงคิดว่าใช้ Point of View นี้ประสบความสำเร็จมาก และเป็นจุดสำคัญของเรื่องทีเดียว เพราะแสดงให้เราเห็นถึงความคิดของวิชัยที่มีต่ออนงค์โดยผ่านอากัปกิริยาและคำพูด 

 

เขียนจนเหนื่อยแล้ว ก็พอแค่นี้ดีกว่าเนอะ