วรรณคดีสไตล์เกรียน

ลำดับตอนที่ #278 : พระองค์เจ้าบุตรี : พระอาจารย์รัชกาลที่ 5

กรมหลวงวรเสรฐสุดา หรือพระองค์เจ้าบุตรี เป็นธิดาองค์สุดท้ายของรัชกาลที่ 3 กับเจ้าจอมมารดาอึ่ง (ต่อมาเป็นท้าวสมศักดิ์) ประสูติเมื่อวันที่ 17 มิถุนายน 2371

เชื้อสายทางฝ่ายมารดา เป็นธิดาของเจ้าพระยานิกรบดินทร์มหินทรมหากัลยาณมิตร หรือเจ้าสัวโต ผู้มีความสัมพันธ์ใกล้ชิดกับรัชกาลที่ 3 และเป็นคนสร้างวัดกัลยาณมิตรวรมหาวิหาร

.

.

ในสมัยนั้น วิทยาการสมัยใหม่ได้หลั่งไหลเข้ามา ซึ่งตรงกันกับความสนใจของพระองค์เจ้าหญิงบุตรี พระองค์ได้ทรงรับรู้วิทยาการใหม่ ๆ เท่าเทียมกับบุรุษ จึงเชี่ยวชาญอักษรศาสตร์ประเภทธรรมะ ตํานาน วรรณคดี

นอกจากนี้ ยังศึกษาเกี่ยวกับวิชาเลขและดาราศาสตร์ จนสามารถสอนลูกศิษย์ให้มีความรู้เป็นพื้นฐานเบื้องต้น

พระองค์เจ้าบุตรีเชี่ยวชาญทั้งอักษรไทยและอักษรเขมร แต่งโคลงฉันท์ ได้รับผิดชอบถือกุญแจวัง และยังเป็นผู้อุปการะเลี้ยงดูสมเด็จพระเทพศิรินทราบรมราชินีอีกด้วย

นิสัยของพระองค์ กรมพระยาวชิรญาณวโรรสทรงเล่าไว้ว่า “ท่านประพฤติพระองค์เป็นหลักไม่หยุมหยิม ได้ชื่อว่าเป็นคนดุ ไม่เคยเห็นท่านทรงพระสรวลจนเอาไว้ไม่อยู่ หรือแสดงเสียพระหฤทัยจนวิกา”

และยังกล่าวว่า “เสด็จป้าของเราได้รับความฝึกหัดในวิชาของผู้ชายเป็นพื้น ศิลปของผู้หญิง เช่น เย็บ ปัก ถัก ร้อย ทําอาหารที่สุดจนเจียนหมากจีบพลู เรายังไม่เคยเห็นท่านทําเองเลย เขาว่าท่านทําไม่เป็นด้วย”

.

.

นอกจากนี้ พระองค์เจ้าบุตรีทรงเป็นพระอาจารย์ถ่ายทอดวิชาความรู้แก่เหล่าโอรสธิดารัชกาลที่ 4 แทบจะทุกพระองค์รวมไปถึงเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ (รัชกาลที่ 5) 

ท่ามกลางน้ำพระทัยที่เข้มแข็งจนกล่าวกันว่าเป็นคนดุนั้น พระองค์เจ้าหญิงบุตรีก็มีอารมณ์ละเมียดละไมโปรดการกวี ทรงเชี่ยวชาญการพระนิพนธ์โคลง ฉันท์ กาพย์ กลอน เป็นที่ยอมรับกันในหมู่จินตกวีแห่งพระราชสํานัก

รัชกาลที่ 5 เมื่อครั้งทรงพระราชนิพนธ์ “ลิลิตนิทราชาคริต” ก็โปรดให้กรมหลวงพิชิตปรีชากร พระยาศรีสุนทรโวหาร (น้อย) กรมพระสมมตอมรพันธ์ และพระองค์เจ้าบุตรีมาช่วยตรวจแก้

ด้วยเหตุที่พระองค์เจ้าบุตรีเป็นเจ้านายฝ่ายในที่ถวายการรับใช้มานาน ในปี 2439 พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดสถาปนาเป็น กรมหลวงวรเสรฐสุดา

.

.

กรมหลวงวรเสรฐสุดาสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ 1 ธันวาคม 2450 ณ ตำหนักวังสวนดุสิต สิริพระชันษา 80 ปี พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวจึงโปรดให้กรมหมื่นปราจิณกิติบดี เสด็จแทนพระองค์ไปสรงพระศพ 

พระองค์เจ้าบุตรีทรงเป็นองค์สุดท้ายและมีพระชันษามากที่สุดในจำนวนโอรสธิดารัชกาลที่ 3

.

.

พระองค์เจ้าบุตรีและเจ้าจอมมารดาอึ่งปรากฏในงานเขียนของแอนนา ลีโอโนเวนส์ (Anna Leonowens) ที่ว่าทั้งสองได้กักขังหน่วงเหนี่ยวนางทาสมุสลิมชื่อ ละออ (L'ore) กับบุตรชื่อ ทุกข์ (Thook) ที่ต่อมานางแอนนาได้กราบบังคมทูลรัชกาลที 4 เพื่อดำเนินเรื่องไถ่ทาส โดยนางจะออกค่าใช้จ่ายเอง

.

.

ผลงาน :

1. โคลงภาพเรื่องรามเกียรติ์ที่วัดพระศรีรัตนศาสดาราม 

- ห้องที่ 20 ตั้งแต่พระรามเข้าสวนพิราพจนถึงพระรามพบศาลาที่พระอินทร์เนรมิตถวาย  

- ห้องที่ 111 ตั้งแต่พระรามชนะศึกทศกัณฐ์จนถึงพระราชทานเมืองลงกาให้พิเภก

2. โคลงว่าด้วยความจริงในโคลงว่าด้วยของอย่างเดียว ภายหลังรวมพิมพ์ใหม่ ใช้ชื่อว่าโคลงพิพิธพากย์

3. วชิรญาณสุภาษิต  จำนวน 3 บท