ประเพณีผีตาโขน

ประเพณีแห่ผีตาโขน

                พระธาตุสองรักเป็นปูชะนีสถานสำคัญองค์หนึ่งของไทย ซึ่งประดิษฐานอยู่ในเขตอำเภอ

ด่านซ้าย จังหวัดเลย ชาวด่านซ้ายและจังหวัดใกล้เคียงพากันนับถือและยกย่องเป็นสิ่งศักสิทธิ์คู่บ้านคู่เมือง ในวันเพ็ญเดือน 6 ของทุกปี มีงานสมโภชและนมัสการพระธาตุสองรักเสมอ แม้ว่าปีใดมีเดือน 8 สองหน โดยทั่วไปการทำบุญต้องร่นไปทำกันในวันเพ็ญเดือน 7 แต่พิธีสมโภชและนมัสการพระธาตุศรีสองรักนิยมทำกันในวันเพ็ญเดือน 6 ผีตาโขนเป็นการละเล่นพื้นบ้านอย่างหนึ่ง ที่แสดงออกถึงศิลปวัฒนธรรมอันดีงาม ผู้ที่จะเป็นผีตาโขนนั้นส่วนมากเป็นเด็กผู้ชายที่เป็นเด็กเล็กและวัยรุ่นแต่งกายเป็นผีแบบต่างๆ

ผีตาโขนเป็นการละเล่นในพิธีกรรมเพื่อการบวงสรวงบูชาวิญญาณบรรพชน ของกลุ่มชนชาติพันธุ์ไท ลาว ที่ได้สร้างบ้านแปงเมือง เมื่อบรรพชนล่วงลับไปแล้วได้เป็นผี เป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ที่มีอำนาจดลบันดาลให้ความอุดมสมบูรณ์ หรือให้เกิดความแห้งแล้งหายนะต่อบ้านเมืองได้ การทำพิธีบวงสรวงและการเล่นผีตาโขนนั้นจึงเป็นการแสดงความนอบน้อมเคารพผีบรรพบุรุษ ที่ดลบันดาลให้บ้านเมืองอุดมสมบูรณ์พูนสุข และมีการสืบทอดต่อเนื่องกันมาแต่โบราณมาจนถึงปัจจุบัน

นับเป็นอุบายอันแยบคายเฉพาะของบรรพบุรุษเมืองด่านซ้ายให้เด็ก ๆ ในเมืองเล่นสนุกกันเป็นการส่งท้ายงานบุญ และเป็นการสืบสานประเพณี โดยนำ เวสสันดรชาดก พระชาติที่ 10 ที่สำคัญที่สุดของพระพุทธเจ้าในตอนที่พระเวสสันดรจะได้กลับคืนพระนคร บรรดาผีป่าทั้งหลายต่างพากันมาส่งเสด็จจนถึงในเมือง เมื่อเข้าเมืองด้วยความเป็นผีป่าไม่เคยเข้าเมือง ก็เลยออกพากันตะเวนเที่ยวเมือง โดยไม่ได้ทำอันตรายใคร แต่ด้วยความที่เป็นผี เมื่อชาวเมืองไปพบเข้าจึงตกใจกลัว สัญชาตญาณผีก็อดที่จะแลบลิ้นปลิ้นตาหลอกชาวบ้านไม่ได้ เมื่อได้เวลาบรรดาผีป่าก็จะพากัน

ออกนอกเมืองกลับคืนสู่ป่า พร้อม ๆ กับนำพาความโชคร้ายและทุกข์โศกโรคภัยทั้งปวงออกจากเมืองไป ประเพณีแห่ผีตาโขน เป็นงานประเพณีเล็ก ๆ ที่เล่นกันอยู่ในขอบเขตอำเภอเล็ก ๆ คืออำเภอด่านซ้าย จังหวัดเลย แต่ด้วยรูปแบบและเนื้อหาของงานที่เป็นเรื่องผี ๆ แต่เป็นผีน่ารักน่าสนุกจึงน่าสนใจยิ่งสำหรับมนุษย์ ชนิดของผีตาโขน ผีตาโขน ในขบวนแห่จะแยกเป็น 2 ชนิดคือ ผีตาโขนใหญ่และผีตาโขนเล็ก ดังนี้
                1. ผีตาโขนใหญ่ ทำเป็นหุ่นรูปผีทำจากไม้ไผ่สานมีขนาดใหญ่กว่าคนธรรมดาประมาณ 2 เท่าประดับตกแต่งรูปร่างหน้าตาด้วยเศษวัสดุที่หาได้ในท้องถิ่น เวลาแห่ คนเล่นจะต้องเข้าไปอยู่ข้างในตัวหุ่น แต่ละปีจะทำผีตาโขนใหญ่เพียง 2 ตัว คือผีตาโขนชาย 1 ตัวและหญิง 1 ตัว สังเกตจากเครื่องเพศปรากฏชัดเจนที่ตัวหุ่น ผู้มีหน้าที่ทำผีตาโขนใหญ่จะมีเฉพาะกลุ่มเท่านั้น เพราะคนอื่นไม่มีสิทธิ์ทำ

สำหรับเครื่องประกอบพิธีกรรมนั้น

1. ผู้เข้าร่วมในพิธีนี้จะแต่งกายคล้ายผีและปีศาจใส่หน้ากากขนาดใหญ่

2. สวมศีรษะด้วยกระติ๊บข้าวเหนียว

3. ในขบวนแห่จะประกอบไปด้วยการร้องรำทำเพลงอย่างสนุกสนาน

4. พระพุทธรูป 1 องค์ พระสงฆ์ 1 รูป

5. หมากกระแร่ง

6. อาวุธที่ทำจากก้านมะพร้าวเป็นดาบหรือกระบอง

ตาโขนน้อยใหญ่จะออกมาร่วมขบวน บนถนนของด่านซ้ายนั้นคราคร่ำด้วยสีสันหลากหลายผีตาโขนนับร้อยที่เต้นอยู่ตลอดเวลา

                ลีลาการเต้นของผีตาโขนไม่มีแม่บทแน่นอน ขึ้นอยู่กับเรี่ยวแรงของแต่ละคน แต่ต้องเข้าจังหวะกับหมากกระแร่ง ซึ่งเป็นกระป๋องนมเล็กๆ ที่ถูกใส่ก้อนหินหรือก้อนกรวด ห้อยข้างเอว

ผีตาโขนจะมีกี่กระป๋องก็ได้ ส่วนมากชอบแขวนไว้ประมาณ 3 ถึง 4 กระป๋อง ตลอดทางที่ผ่านนั้นบรรดาผีตาโขนชอบหยอกล้อคนดู โดยเอาอาวุธที่ทำจากก้านมะพร้าวเป็นดาบหรือกระบอง ปลายข้างหนึ่งแกะเป็นรูปอวัยวะเพศของชาย กระเซ้าเย้าแหย่สาวๆ อย่างสนุกครึกครื้น ก่อนตะวันตกดิน สำหรับคนที่เล่นเป็นผีตาโขนใหญ่ ต้องถอดเครื่องแต่งกายผีตาโขนใหญ่ออกให้หมดและนำไปทิ้งในแม่น้ำหมัน ห้ามนำเข้าบ้าน เป็นการทิ้งความทุกข์ยากและสิ่งเลวร้ายไป รอจนปีหน้าฟ้าใหม่แล้วค่อยทำเล่นกันใหม่ ผู้เฒ่าผู้แก่ชาวด่านซ้ายถือกันมากเกี่ยวกับเครื่องแต่งกายผีตาโขนห้ามนำเข้าในบ้าน เพราะเป็นของที่ได้เข้าพิธีแห่แล้ว ถ้าต้องการอยากได้จริงๆให้ไปขออธิฐานกับองค์พระธาตุศรีสองรัก ลูกหลานของตนคนใดที่เคยมาเล่นเป็นผีตาโขนผู้ใหญ่จะอนุญาตให้เล่นติดต่อกันนานถึง 3 ปี จึงถือว่าเป็นชาวด่านซ้ายโดยสมบูรณ์

          งานเล็กจากอำเภอเล็ก ๆ งานนี้ สุดท้ายจึงก้าวออกไปเป็นงานประเพณีที่เชิดหน้าชูตาของภูมิภาคอีสาน และกลายเป็นงานประเพณีระดับชาติ ทุกปีจะมีชาวต่างประเทศจากทั่วโลกเดินทางไปเที่ยวชมงานผี ๆ งานนี้กันปีละไม่ใช่น้อย งานประเพณีแห่ผีตาโขน เป็นการรวมงานสำคัญของท้องถิ่นสามงานเข้าด้วยกันคือ งานบุญผะเหวด หรือบุญพระเวส อันเป็นงานฉลองการฟังเทศน์มหาชาติ งานแห่ผีตาโขน และงานบุญบั้งไฟ เข้าด้วยกัน

มีอีกหลายประเพณีในบล็อคค่ะ

น.ส.สุพัตรา โอ่งเจริญ
สาขาวิชาภาษาไทย ศศ.บ.
ราชภัฏเชียใหม่